همل فرزند جیئند

همل فرزند جیئند اهل منطقه کلمت (در بلوچستان پاکستان) بود و رهبری قبیله هوت و سایر طوایف کلمتی را بر عهده داشت. قبیله او و سایر قبایل بلوچ در واقع به کلمت مهاجرت کرده بودند. او احتمالا در اواسط قرن شانزدهم میلادی به دنیا آمد. همانگونه که در آن روزگار متداول بود، تیراندازی، شمشیرزنی و اسب سواری را در نوجوانی آموخت و در این زمینه ها مهارت بی نظیری به دست آورد.
مردی بلند بالا، نیرومند و بسیار زیبا بود. در قرن شانزدهم و هفدهم بسیاری از کشورهای اروپای غربی مانند پرتغال، بریتانیا، هلند و فرانسه برای استعمار و استثمار ملل آفریقایی و آسیایی و به گفته خودشان، کشورهای آن سوی دریاها (ماوراء بحار) با کشتی های بادبانی و بعدها کشتی های بخار عازم این سرزمین ها شدند. دریانوردان پرتغالی نخستین اروپاییان استعمارگری بودند که به مناطق ساحلی مکران آمدند.

هنگامی که متجاوزان پرتغالی در منطقه کلمت قدم به خشکی گذاشتند، با مقاومت شدید و سرسختانه هَمّل و یارانش مواجه شدند. پرتغالی ها به رغم داشتن اسلحه های به مراتب کارآمدتر و کشتی های بزرگ و آموزش های نظامی در چند نبرد زمینی نتوانستند پیروزی به دست بیاورند. هنگامی که دریافتند قادر به شکست دادن هَمّل در خشکی نیستند، هدایای گرانبهایی را به او پیشنهاد کردند. از او خواستند که اجازه دهد دولت پرتغال در سواحل مکران استحکامات نظامی ایجاد کند و علاوه بر این حاضر شدند یکی از زیباترین دختران پرتغالی را به همسری او درآورند. هَمّل تمامی این پیشنهادهای اسارت بار را رد کرد و خواستار خروج نیروهای بیگانه از قلمرو مکران شد.
روایتی دیگر حاکی است که دختر ناخدای کشتی جنگی پرتغالی وقتی رشادت و پایمردی هَمّل را در کارزار مشاهده کرد و از نزدیک او را دید، دلباخته او شد و به پدرش گفت: من او را دوست دارم و حاضرم همسر او بشوم.

هَمّل این پیشنهاد را رد کرد.
شاعر می گوید: از همل خواستند که با یک دختر فرنگی ازدواج کند، هَمّل گفت که: زن های فرنگی را دوست نمی دارد.  آنان سر و صورت و چشم های خود را پاکیزه نمی کنند، نماز نمی خوانند و نام خدا را بر زبان جاری نمی کنند. آنان خرما را با مگس می خورند. پیراهن کوتاه بر تن دارند و ناف (شکم) شان لخت است (بی حجاب اند).

مقاومت شگرف و شجاعانه هَمّل سبب شد که “الی میدا” ناخدای ماجراجوی پرتغالی به دریا بازگردد و در دریا بلوچ های مکرانی را به زانو درآورد. سرانجام حیله ها و تاکتیک های جنگی اش هَمّل را با یک قایق کوچک ماهی گیری به دریا کشاند.
مَکرانی ها ماهی گیران را مید(1) می نامیدند. هنگامی که میدها برای صید ماهی به دریا می رفتند، پرتغالی ها ماهی های صید شده ی آن ها را مصادره می کردند و مید های جوان را مدتی به اسارت می گرفتند و ضرب و شتم می کردند.

مید ها نزد هَمّل – رهبر خود – رفتند و از پرتغالی ها شکایت کردند. او بسیار خشمگین شد و یک حمله دریایی را تدارک دید. اما در روز حمله، هم رزمان همیشگی و فداکارش در کلمت نبودند و او ناگزیر شد گروه کوچکی از اهالی دشت (دشتی بین تربت – مرکز ایالت مکران پاکستان – و بندر گوادر) را با خود به دریا ببرد. روزی که هَمّل با قایق کوچک ماهیگیری به قصد جنگ با پرتغالی ها به دریا رفت، شنبه بود، هَمّل به قولی در این روز شکست خورد و اسیر شد و روایت دیگری حاکی است که در همان روز به شهادت رسید.

سرنوشت غم انگیز هَمّل را همه بلوچ ها می دانند و او را یکی از برجسته ترین قهرمانان ایرانی قوم بلوچ بر می شمارند. هنوز پس از گذشت تقریبا چهار و نیم قرن، مادران به دختران خود که برادر دارند اجازه نمی دهند روز شنبه استحمام کنند و به اصطلاح سر خود را بشویند. آن ها معتقدند که در روز شهادت هَمّل نباید به حمام رفت چون شگون ندارد و برای برادران خطر دارد. همچنین استحمام نکردن در این روز نشانه ارج نهادن به خون این شهید است. داستان واقعی هَمّل یکی از تراژدی های فراموش نشدنی بلوچستان ایران است. مقاومت حماسی او را به زبان شعر سروده اند. این شعر درواقع مرثیه ای موزون و بلند بوده که از آن آنچه که از نظرتان می گذرد، باقی مانده است. مادران بلوچ، به ویژه نسل کهنسال، هنگام شهادت پسران جوان خود، مرثیه حماسی هَمّل را با ریتم خاصی می خوانند. خوانندگان و نوازندگان کلاسیک این مرثیه را به عنوان حماسه و پند در مجالس عروسی و شادی زمزمه می کنند. هَمّل یکی از قهرمانان ایرانی ضد استعماری است که تا کنون اقوام غیر بلوچ ایرانی آنچنان که شایسته است، داستان رشادت های او را نشنیده اند. قسمتی از این شعر از کتاب تاریخ ادبیان محمد سردار خان بلوچ و بخشی از نوار آواز ملا کمال خان هوت – خواننده اشعار حماسی – اقتباس شده است

(1) mied

منبع:

حماسه هاي مردم بلوچ اثر مرحوم عبدالحسین یادگاری